recensies 385 onder hypnose verstaan, waarbij ze hun voorkeur duidelijk maken voor het dissociatiemodel voor de beschrijving van hypnose. In hoofdstuk 8 stuit de lezer op een interessante kwestie. Het begrip ‘bidden observer’ is, zoals bekend, afkomstig van E. Hilgard. ten die in hypnose hun pijn kunnen dissociëren, blijken die pijn op een ander niveau toch waar te hebben genomen wanneer men dit achteraf in hypnose onderzoekt. Dit geldt echter niet voor iedereen, doch voor ongeveer 40% der gevallen. Wanneer men bij patiënten met een ‘bidden observer’ leeftijdsregressie doet, blijkt bij hen teit op te treden, nl. een volwassen zelf en een kinderlijk zelf die tegelijkertijd of beurtelings op de voorgrond treden. Bij personen zonder ‘bidden observer’ treedt bij leeftijdsregressie slechts een derlijk zelf op. Het is een intrigerende bevinding. In het achtste hoofdstuk treft de lezer een eerste, dus historische! aanzet tot een ontwikkelingspsychologische benadering van de plooiïng van hypnotische gaven in een opgroeiend individu. Dit hoofdstuk is onvermijdelijk lacunair – talrijke interessante vragen vergen nog veel research. Een aantal ervan sommen de auteurs op in hun laatste hoofdstuk. Al met al is dit een uitstekend boek dat aantoont dàt, en op welke wijze, hypnose met succes kan worden toegepast bij kinderen die – juist door de herhaling ervan – traumatische ingrepen moeten gaan. Het toont ook het nut aan van meting van de heid, omdat deze correleert met specifieke pijnreductie. Toch blijft het nut van dit boek zeker niet beperkt tot de kinderoncologie. Het bevat voldoende materiaal, dat bovendien helder en systematisch wordt aangeboden, om voor andere jeugdige populaties bruikbaar te zijn. De gevalsbeschrijvingen zijn evenzovele uitstekende illustraties van de transacties tussen patiënt en therapeut die wc bij gebrek aan beter met het woord hypnose aanduiden, hoewel dat woord een veel te beperkte betekenis heeft om er alle aspecten van het proces mee aan te duiden. DICK N. OUDSHOORN Udolf, R. (1987). Handbook of hypnosis for professionals, second edition. New York: Van Nostrand Reinhold Co., 510 blz., prijs: $ 31.95 De eerste druk van dit handboek is uitvoerig en lovend besproken in
386 Dth 4 jaargang 8 december 1988 dit tijdschrift (Van der Hart, 1982). Het werd aanbevolen als troductiewerk in hypnose-opleidingen. Dat die waardering door anderen gedeeld werd, bewijst het feit dat het boek al jaren plichte literatuur is in de A-opleiding van de Nederlandse Vereniging voor Hypnotherapie. De opzet van de tweede druk is ongewijzigd gebleven. Voor een samenvatting van dit boek wordt derhalve naar de bespreking van de eerste druk verwezen. Wel heeft de auteur de inhoud meer up-to-date gemaakt, onder meer door in de tekst informatie uit tal van recent verschenen publikaties te verwerken. Zo zijn diverse bestaande secties uitgebreid en zijn nieuwe onderdelen toegevoegd. De literatuurlijst is uitgegroeid tot ongeveer 60 referenties, samen zo’n I 13 bladzijden. Veel nieuwe referenties hebben betrekking op de klinische sing van hypnose. Hier heeft de auteur helaas voor de gemakkelijkste weg gekozen: hij geeft onder meer rijtjes van klachten waarvoor hypnose volgens de vermelde bronnen met succes is toegepast. Het vermelden welke hypnotische technieken daarbij waren toegepast en een uitvoerige discussie daarvan had ik meer op z’n ph1ats gevonden. Ondanks deze aanmerking blijf ik ook deze tweede, in mijn ogen verbeterde druk zien als het introductiewerk op het gebied van nose; niet zozeer voor hypnotherapie per se maar als een werk dat een meer omvattend terrein bestrijkt. Een sterk onderdeel in dit overzicht van Udolf, die zelf ook jurist is, blijven de wingen over de juridische aspecten en forensische toepassingen van hypnose. Voor een meer gericht overzicht van de specifieke singen van hypnose in psychotherapie en in de medische psychologie verwijs ik liever naar de twee uitstekende boeken van Brown en Fromm. ONNO VAN DER HART Referenties Brown, D.P. & E. Fromm (1986). Hypnotherapy and hypnoanalysis. dale, NJ: L. Erlbaum Associatcs. Brown, D.P. & E. Fromm (1986). Hypnosis and hehavior medicine. Hillsdale, NJ: L. Erlbaum Associates. Hart, 0. van der (1982). Boekbespreking van R. Udolf. Handbook of hypnosis for professionals. Dth, 2 ( I ), 90-93.